Senin, 04 Maret 2013

BATAK: PODA, SIPAINGOT, BURA DOHOT ANDUNG


PODA, SIPAINGOT, BURA DOHOT ANDUNG
Oleh: Bonar Siahaan
PODA
  1. Pantun hangoluan tois hamagoan.
  2. Seang do tarup ijuk soada langge panoloti, seang do sipaingot so adong na mangoloi.
  3. Unang marhandang na buruk, unang adong solotan sogot, unang marhata na juruk unang adong solsolan marsogot.
  4. Tinallik dulang tampak dohot aekna. Pinungka hata (ulaon) unang langlang di tagetna.
  5. Unang sinuan padang di ombur-ombur, unang sinuan hata nagabe humondur-hondur.
  6. Anduhur pidong jau sitangko jarum pidong muara, gogo sibahen na butong tua sibahen na mamora, roha unang soada.
  7. Aek dalan ni solu sian tur dalan ni hoda, gogo mambahen butong, tua sibahen mamora.
  8. Anduhur pidong toba siruba-ruba pidong harangan, halak na losok mangula jadian rapar mangan.
  9. Anduhur pidong toba siruba-ruba pidong harangan, halak na padot mangula ido na bosur mangan.
  10. Singke di ulaon sipasing di baboan, tigor hau tanggurung burju pinaboan-boan.
  11. Pauk ni Aritonang pauk laho mangula, burju pinaboan-boan dongan sarimatua.
  12. Hotang-hotang sodohon ansimun sibolaon, hata-hata sodohonon sitongka paboaboaon.
  13. Handang niaithon na dsua gabe sada, niantan pargaiton unang i dalan bada.
  14. Hori sada hulhulan bonang sada simbohan, tangkas ma sinungkun nanget masipadohan.
  15. Ijuk di para-para hotang di parlabian, na bisuk nampuna hata na oto tu pargadisan.
  16. Hotang do paninaran hadang-hadangan pansalongan.
  17. Bogas ni Gaja Toba tiur do di jolo rundut do di pudi, bogas ni Raja Toba tiur do di jolo tota dohot di pudi.
  18. Dang sibahenon dangka-dangka dupang-dupang, dang sibahenon hata margarar utang.
  19. Sinuan bulu di parbantoan dang marganda utang molo pintor binahonan.
  20. Sinuan bulu di parbantoan sai marganda do utang na so binahonan.
  21. Niduda bangkudu sada-sada tapongan, sai marganda lompit do utang ia so jalo-jalo binahonan.
  22. Manggual sitindaon mangan hoda sigapiton, tu jolo nilangkahon tu pudi sinarihon.
  23. Langkitang gabe hapur, nahinilang gabe mambur.
  24. Molo duri sinuan duri ma dapoton. Ia bunga sinuan bunga ma dapoton, ia naroa sinuan naroa ma dapoton.
  25. Jolo marjabu bale-bale asa marjabu sopo, jolo sian na tunggane asa tu naumposo molo makkuling natunggane manangi ma naumposo.
  26. Ingkon manat marpiu tali, ingkon pande marjalin bubu, ingkon manat mangula tahi, ingkon pande mangula uhum.
  27. Masihurha manukna unang teal buriranna, masiajar boruna unang suda napuranna.
  28. Tuit sitara tuit tuit pangalahona, natuit anak i mago horbona, molo natuit boru mago ibotona.
  29. Siala il siala ilio, utang juma disingir di halak namalo, singir jadi utang di halak na so malo.
  30. Magodang aek bila, ditondong aek hualu, mago sideak bibir dibahen pangalualu.
  31. Santopap bohi sanjongkal andora, ndang diida mata alai diida roha.
  32. Anduhur pidong jau sitapi-tapi pidong toba, binuat roha jau pinarroha roha toba.
  33. Gala-gala nasa botohon , manang beha pe laga adong do hata naso boi dohonon.
  34. Pir eme di lobongan ndang guguton, uli pe paniaran ni dongan ndang langkupon.
  35. Ndang tuk-tuhan batu dakdahan simbora, ndang tuturan datu ajaran na marroha.
  36. Songon parsege-sege so seang, sapala seang, seang dohot bota-botana.
  37. Naihumarojor bola hudonna, naihumalaput tata indahanna.
  38. Pege sangkarimpang halas sahadang-hadangan, rap mangangkat tu ginjang, rap manimbung tutoru halak namarsapanganan.
  39. Tinutu gambiri angkup ni sera-sera, pinatonggor panaili, unang hu roha ni deba.
  40. Unang songon parmahan ni sunggapa, dihuta horbona dibalian batahina, mago dibahen rohana pidom dibahen tondina.
  41. Sitapi uruk sitapi dibalunde, tu dolok pe uruk tu toruan tong ene, ai aha so uruk sai jalo do pinaune-une.
  42. Sinintak hotor-hotor, humutur halak-halak asing do timbang dongan asing timbang halak.
  43. Mimbar tungkap ni tuak, mimbar do nang daina, muba laut, muba do ugarina.
  44. Muba dolok, muba duhutna, muba luat muba do uhumna.
  45. Manghuling bortung di topi ni binanga, adong do songon ogung sipatudu luhana.
  46. Rigat-rigat ni tangan ndang laos rigathonon, rigat-rigat ni hata ndang laos ihuthononton.
  47. Talaktak siugari, ibana mambahen, ibana mamburbari .
  48. Hauma sitonang panjangkitan ni langkitang, sai pidom do jolma na olo marhilang.
  49. Ndang tarhindat gaor-gaor ni hudon, ndang tarsoluk harajaon hasuhuton.
  50. Tanduk ni ursa mardangka-dangka suhut di hasuhutonna raja marhata-hata.
  51. Tanduk ni ursa margulu-gulu salohot benge. (na so dohot pe diboto aha namasa)
  52. Pansur tandiang di rura ni aek puli, na pantun marroha/marina ido tiruan nauli.
  53. Martaguak manuk di toruni bara ruma, napantun marnatoras, ido halak namartua.
  54. Habang ambaroba paihut-ihut rura, sapala naung ni dohan, unang pinauba-uba.
  55. Pasuda-suda arang so himpal bosi. (patua-tua daging pasuda-suda gogo.)
  56. Holi-holi sangkalia, sai marhormat do langkani ama mida tangan ni ina.
  57. Masuak ranggas di degehon Sinambela, molo tung i nama dibuat nasoala, nanggo torang diboto deba.
  58. Bosi marihur tinopa ni anak lahi, matana tinallikkon tundunma mangonai
  59. Dipangasahon suhulna do matana, dipangasahan matana do suhulna.
  60. Ndang dao tubis sian bonana.
  61. Pitu hali taripar di aek parsalinan, laos so muba do bolang ni babiat.
  62. Somalna do peamna.
  63. Hapalna mattat dok-dokna, dok-dokna mattat hapalna.
  64. Unang martata ilik sada robean.
  65. Gala gumal bulu andalu sangkotan ni bonang, asa monang maralohon musu, pinatalu roha maralohon dongan.
  66. Garang-garang ni luatan nionjat tu harang ni hoda, molo marbada hula-hula, boruna mandabu tola. Molo marbada boru, hula-hula mandabu tola. Molo marbada anggi, hahana mandabu tola.
  67. Unang patubi-tubi manuk pasalpu-salpu onan.
  68. Unang dua hali tu aek natua-tua.
  69. Hotang hotang sodohon ansimun sobolaon. Hata-hata sodohonon tongka sipaboa-boanan, guru ni hata naso dohonon, guru ni juhut naso seaton.
SALIK
  1. Ndang taruba babi so mangallang halto.
  2. Holi-holi sangkalia, tading nanioli dibahen nahinabia.
  3. Jinama tus-tus tiniop pargolangan, tuk dohonon ni munsung dang tuk gamuon ni tangan.
  4. Balik toho songon durung ni Pangururan, sianpudi pe toho asal haroro ni uang.
  5. Sanggar rikrik angkup ni sanggar lahi, dongan marmihim jala donganna martahi-tahi.
  6. Otik pe bau joring godang pe bau palia.
  7. Tinompa ni pinggan paung, molo domu songon namaung-aung, ia dung sirang songon naginaung-gaung.
  8. Madungdung bulung godang tu dangka ni bulu suraton, marunung namarroha molo adong uli buaton.
  9. Partungkot mundi-mundi, parsoban hau halak, Parroha sibuni-buni pa ago-ago halak.
  10. Ia arian martali-tali nabontar, ia borngin martali-tali narara. (ia dompak sarupa jolma ia tundal sarupa begu)
  11. Sampilpil di pudina haramonting di jolona, sude halak magigi dibahen pangalahona.
  12. Tanduk ni lombu tanduk ni lombu silepe, molo monang marjuji sude sidok lae ia talu sude mambursik be.
  13. Najumpang gabe natinangko molo so malo, natinangko gabe najumpang molo malo.
  14. Taos rampe ni hajut, ditunjang ampapaluan, mate parjuji talu ndang adong ni andungan, andungan i annon sotung ro utang taguhan, soandungan i anon dang diboto dongan salumban.
UMPAMA PINSANG-PINSANG
  1. Siguris lapang ni begu.
  2. Sipansur ni aek nilatong.
  3. Sipultak pura-pura siusehon pargotaan.
  4. Siallang indahan ni begu.
  5. Siallang sian toru ni rere.
  6. Dompak sarupa jolma tundal sarupa begu.
  7. Binarbar simartolu langkop ni panutuan.
  8. Situlluk namardai, sidilati panutuan.
  9. Partiang latong, hau joring parira, partangkula nabara. (Panirisanna pe malala bagasna pe malala)
  10. Sidegehon papan namungkal, sitangkup ihurni hoda pudi.
  11. Sitahopi api songon ulok dari.
  12. Sitortori na so gondangna.
  13. Sihohari ranggiting.
  14. Bintatar pandidingan, simartolu parhongkomna, sidok hata hagigihan soada hinongkopna.
  15. Sirotahi pangananna.
  16. Poring sitorban dolok, manuk sisudahon.
  17. Sisopsop rentengna.
  18. Sibondut ranggas nagaung-gaung.
  19. Silompa lali nahabang.
  20. Sialap manaruhon.
  21. Sibola hau tindang, sipadugu horbo sabara.
  22. Sipatubi-tubi manuk, pasalpu-salpu onan.
  23. Sitangko bindana.
  24. Sipadomu pardebataan tu parsombaonan.
  25. Siaji pinagaranna.
  26. Soban bulu, dongan musu.
  27. Partungkot mundi-mundi, parsoban hau halak, parroha sibuni-buni pa ago-ago halak.
  28. Siuntei naigar, siasomi na asom, sisirai na ansim.
  29. Tongka dua pungga saparihotan.
  30. Gala-gala naso botohon, muruk pe iba adong do hata nasoboi dohonon.
BURA
  1. Unggas jala andalu, bungkas jala mabalu.
  2. Datu mangan saputna, raut mangan ompuna.
  3. Antuk nabegu soro ulu balang.
UMPAMA APUL-APUL
  1. Bagot namadung-dung tu pilo-pilo marajar, tading ma nalungun roma na jagar.
  2. Porda marungrung mulakma tu songkirna, Horbo manurun mulakna tu barana, hot ma doal di sangkena, pinggan di rangkena.
  3. Amani bogot bagit, amani bagot so balbalon, lungun pe nasai laonna i, tuhirasna tu joloan ni arion.
  4. Sitorop ma bonana sitoropma nang rantingna, ia torop hahana toropma nang anggina.
  5. Sitorop ma bonana sitoropma nang rantingna, torop ma natoropi tu toropma nasopiga.
  6. Mangordang di juma tur, manabur di hauma saba, hea do mauli bulung nang pe anak sasada.
  7. Malos ingkau rata riang-riang pinatapu-tapu, molo manumpak Debata di ginjang naung tungil olo jadi napu.
  8. Naung pardambirbiran, gabe pardantaboan, jolma naung hagigian gabe jadi sihalomoan.
  9. Loja siborok manjalahi guluan, sai mutu do rohani jolma manjalahi hangoluan.
  10. Sai tiurma songon ari, sai rondangma songon bulan, sai dapot najinalahan tarida naniluluan.
  11. Sinepnep mauruk-uruk silanian ma aek toba, nametmet unang marungut-ungut namagodang unang hansit rohana.
  12. Magodang ma aek godang di juluan ni aek raisan, mandao ma ianggo holso sai roma parsaulian.
  13. Niraprap hodong, tinapu salaon, sinok do mata modom, musu unang adong be si jagaon.
  14. Sai tutonggina ma songon tobu, tu assimna songon sira, magodang ma naumetek sai mangomo partiga-tiga.
  15. Sirambe nagodang ma tu sirambe anak-anak, gok ma sopo nabolon maruli sopo si anak-anak.
  16. Pahibul-hibul tiang patingko-tigko galapang, pamok-mok namarniang pabolon-bolon pamatang.
UMPAMA PANIGATI
  1. Nabingkas do botik gaja dibahen botik aili, bingkas si alali dibahen sipinggiri.
  2. Nidanggurhon jarum tu napot-pot ndang di ida mata alai diida roha.
  3. Dirobean pinggol tubu di nahornop pangidai jorbing anak ni mata natingkos na ni idana.
  4. Madung-dung bulu godang tu dangka ni bulu suraton, marunung-unung namaroha molo adong uli buaton.
  5. Diihurpas batu tarida oma, molo adong tuhas uasi (gana) alona.
  6. Binarbar bagot tarida pangkona, nungnga tangkas dapot dihaol tinangkona.
  7. Manuk-manuk hulabu ompan-ompan ni soru, dang pangalangkup jolmai molo di patudu parboru.
  8. Dapot do imbo dibahen suarana, tarida ursa dibahen bogasna.
  9. Sada sanggar rik-rik, padua sanggar lahi, donganna mar mihim-mihim, jala donganna martahi-tahi.
  10. Binarbar rikrik tarida pangko, dos do utang ni parmitmit utang panakko.
  11. Aus nabegu adang namalo.
  12. Manunjang dibalatuk, marboa di tapian.
  13. Nungnga tardege pinggol ni dalan.
  14. Masuak sanggar mapopo hadudu.
  15. Parraut si etek-etek.
  16. Marsanggar-sanggar.
  17. Nirimpu soban hape do bulu, nirippu dongan hape musu.
  18. Sibalik sumpa sipatundal ni begu.
  19. Marbuni-buni tusa di panjaruman. (marbuni hata ditolonan)
  20. Disarat hodongna mangihut lambena, sae gorana, lea rohana di pandena.
  21. Disuru manaek ditaba di toru.
  22. Sarung banua, monsak humaliang bogas, tata natinutungan, marimbulu natinanggoan.
  23. Marurat ni langgumgum, marparbue di pandoran, patampak-tampak hundul pulik-pulik hata ni dohan.
PARUHUMAN
  1. Dang tarbahen sasabi manaba hau, dang tarbahen tangke mangarambas.
  2. Timbang ma daon ni natutu, gana daon ni torpa (daho).
  3. Tiris ni hudon tu toru, tiris ni solu do tu ginjang.
  4. Naolo manutung-nutung, naolo mangan sirabun, naolo manangko naolo mangan sirabun.
  5. Disi pege mago disi manutu-nutu.
  6. Disi banggik maneak disi asu martunggu.
  7. Ndang bolas manaputi ia soadong bulung, dang bolas mangarahuti ia soadong tali.
  8. Andalu sangkotan ni bonang. (manggarar ma natalu, siadapari gogo)
  9. Sisoli-soli uhum, siadapari gogo.
  10. Dongan sotarhilala, musu sohabiaran.
  11. Asa sibarung doho si bontar andora, tung taranggukkon ho so binoto lapang ni gora.
  12. Tu ginjang manjalahi na rumun tu toru manjalahi na tumandol.
  13. Tinallik hodong bahen hait-hait ni palia, tagonan na martondong, sian na marsada ina.
  14. Buruk-buruk ni saong tu aos-aos ni ansuan, molo gabe taon ingkon olo manggarar utang.
  15. Seak-seak borhu madabu tu bonana, tanda ni anak, patureon ni amana.
  16. Si idupan do nauli, si saemon do nahurang.
  17. Ndang suhat be nunga bira, ndang tuhas be nungnga tarida.
  18. Molo adong unsimmu, dada gaol mu mardo, ai molo adong panuhormu, ndada ho pandobo.
  19. Rompu tuju, si dua gumo, molo so malo pangulu dapotan duri.
    Rompu tuju, sidua gumo, molo malo pangulu dapotan uli.
  20. Siuangkap batang buruk, sibarbar na niampolas.
  21. Sada umpaka hite, luhut halak marhitehonsa.
  22. Lulu anak, lulu tano, lulu boru, lulu harajaon.
  23. Simbar dolok sitingko ulu balang, boi tu hasundutan boi tu habinsaran.
HATA ANDUNG
Hata ni andung : Ia mula ni hata andung sian Tuan Sori Mangaraja do i. Alai ido mula ni dungdang, mula ni hata-hata, mula ni saem, parguri-guri si jonggi, parmual sitio-tio, parsagu-sagu nadua sada hundulan, parmombang napitu, nagaram di panggaraman nagurum di pangguruman, natangkas dihata-hata nasungkun di undang-undang. Raja urat ni ubi, raja tiang ni tano nasungsang parmonangan horbo paung ni portibi, natumombang tano Balige. Balige Raja, Balige marpindan-pindan, hamatean ni Niro. Mula ni andung i MINANGSIHON, ima nalaho ibana taripar lautan tu tano Batang Toru mangalului partondung laho manungkun Debata Mulajadi, ala logo ari hatihai, pitu taon lelengna di Toba nabalau.
Songon i muse di namamulung ibana nasa goar ni pulung-pulungan tu tombak, na gabe miak ni parsibasoan, suang i muse nalao ibana tu tano Mandailing, masi ate-ate ni bosi pusu-pusu ni bosi, nagabe surik ni sibaso nabolon i, ima piso solam debata dohot hujur siringis ima nataripar tu si Raja Oloan sian Sibagot Ni Pohan.
HATA NI ANDUNG .-
  1. Simanjujung : Ulu
  2. Sitarupon : Obuk
  3. Sipareon Pinggol
  4. Simalolong : Mata.
  5. Silumandit : Igung.
  6. Simangkudap : Pamangan.
  7. Gugut : Ipon.
  8. Simangido : Tangan.
  9. Siubeon : Butuha.
  10. Simanjojak : Pat.
  11. Sirimpuron : Jari-jari.
  12. Simatombom : Botohon dohot hae-hae.
  13. Among parsinuan : Amana parsinuan.
  14. Inong namangintubu : Inong niba.
  15. Ama namartunas : Ama paidua.
  16. Inong namartunas : Inong paidua.
  17. Sisumbaon : Pahompu.
  18. Ompung sisombaon : Ompung.
  19. Tulang/Ibebere : Sibijaon.
  20. Silansapon : Lae/Eda.
  21. Sinumbane : Namboru/paraman.
  22. Nabinalos : Simatua/Hela/Parumaen.
  23. Situriak : Panghataion.
  24. Simanangi : Parbinegean.
  25. Simalongkon : Parnidaan.
  26. Silumallan : Ilu/aek.
  27. Sitipahon : Ulos.
  28. Sitabean : Tujung.
  29. Sigumorsing : Mas.
  30. Sihumisik : Ringgit.
  31. Paiogom : Indahan/Parbue/Eme.
  32. Bona ni paigon : Bona ni eme.
  33. Sidumuhut : Duhut.
  34. Tonga ni lobangon : Hauma.
  35. Sibonggaran : Bonggaran.
  36. Silumantahon : Horbo.
  37. Silomlom ni robean : Lombu.
  38. Sijambe ihur : Hoda.
  39. Bulung ni lopian : Biru-biru.
  40. Siteuon : Biang.
  41. Simarhurup : Manuk.
  42. Tonga ni asean : Jabu bale-bale.
  43. Siatukolan : Jabu sopo.
  44. Siagalangon : Jabu ruma.
  45. Bulu situlison : Jabu ruang tano.
  46. Siruminsir : Solu, Kapal, Motor.
  47. Silogo-logo : Kapal terbang.
  48. Silali piuan : Iaher.
  49. Sihais mira : Kapal pemburu.
  50. Sibanua rea : Mariam, tomong.
  51. Sitengger dibanua : Bodil.
  52. Sijambe jalang : Roket.
  53. Simaninggal dipea : Bom.
  54. Sigargar dolok : Bom atom.
  55. Babiat dipittu : Anak na begu.
  56. Gompul dialaman : Raja.
  57. Parjaga-jaga dibibir pustaha ditoloan : Pamollung.
  58. Holi-holi so mansandi parjari-jari so mansohot : Tungkang.
  59. Gokkonon botari alapan manogot : Datu/Raja/Tukkang.
  60. Toru ni situmalin : Kuburan.
  61. Bona ni ubeon : Buha baju.
  62. Punsu ni ubeon : Siampudan.
  63. Goar soltpe : Panggoaran.
  64. Hau sinaiton : Hau/Btng ni namate/ranting.
  65. Silumambe hodong : Bagot.
  66. Papan narumimbas : Papan ni jabu.
  67. Rindang sibalunon : Amak.
  68. Dolok simanabun : Dolok.
  69. Langit ni sihadaoan : Taripar laut.
  70. Urat naibongkion : Dengke.
  71. Juhut tinanggoan : Juhut.
  72. Sirumantos : Raut, Hujur,giringan.
  73. Natoga bulung : Naung tubu.
  74. Didadang ari diullus alogo : Dihasiangon.
  75. Sirumata bulung : Napuran.
  76. Silumambe hodong : Saga-saga.
  77. Sirumonggur : Ronggur.
  78. Lombang simanamun : Lombang.
  79. Suga nasomarpatudu : Honas todos naso marsala.
  80. Godung naso marhinambor : Nasomarala.
  81. Mansitairon : Manarus.
  82. Songon tungko nisolu ganup ni panabian : Leleng marsahit.
  83. Mangganupi siarianan, mangganupi sihabornginan : Leleng dipauli.
  84. Hatipulan simanjujung, haponggolan simanjojak : Ina namabalu.
    85 Hatompasan tataring : Ama namabalu.
  85. Mapurpur tuangin nahabang tu alogo : Naso marrindang.
  86. Naso martunas : Naso maranak.
  87. Siparumpak balatuk soadong pajongjongkon : Napurpur
    sisapsap bahal dang adong namangungkap
  88. Marsada-sada bulung songon halak nalungun- : Sisada-sada/sada sabutuha lungunan tandiang nahapuloan
  89. Sibane-bane lili so sumungkar : Nalambok.
  90. Silumaksa ijur : Uta uta ni tohuk, sira.
  91. Mangungkit sibonggaron : Pabalik uma.
  92. Mambuat sidumuhut : Marbabo.
  93. Sipatuduhon luha sipapatar pangea, tanduk mambu : Nungga gok harorangon, sotampil sipasingot, soboi siajaron.
  94. Sanjongkal bulu dua dopaan tolong, poga-poga : Sian etek nahansit
    diulu pinagodang ni sidangolan
  95. Namardingdinghon dolok namarhorihorihon ombun : Taripar dolok simanamun dilangit sihadaoan Taripar tao silumallan.
  96. Lombu-lombu nabidang tula-tula ni hapal, : Tarhirim ibana.
    tungkot dinalandit huat-huat dinagolap.
  97. Hais tujolo tandak tupudi, lombu panguge : Dipajolo anangkonna
    horbo panampar